විශ්වයේ දුර මැනීම හා සාක්ෂි සොයා ගැනීම

ඔරායන් නෙබුලාව - විකිපෙඩියා වෙන් හබල් දුරේක්ෂයෙන් ගත්  එකක් 

විශ්වයේ දුර මැනීම හා සාක්ෂි සොයා ගැනීම  

මම පසුගිය ලිපියෙන් මන්දාකිනි හා අප අතර දුර මැනීමට දුරේක්ෂයන් භාවිතා කරමින් හබල් විසින් ඉදිරිපත් කල නියමය සාකච්චා කලා. දැන් දුරේක්ෂ වලින් නිරීක්ෂණය කර ලබා ගත්  ආලෝක වගු  ඇසුරින් මේ දුර මනින්නේ කෙලෙසද කියා බලමු.
පහත ඇත්තේ හයිඩ්‍රජන් ලාම්පුවක්  (පින්තුරය 1).  හයිඩ්‍රජන් වායුවේ වර්ණාවලිය එයටම ආවේනික වුවක්. එය ඊළඟ පින්තුරයේ දැක්වෙනවා. එක්තරා නිශ්චිත තරංග ආයාමයක්  එයට තිබෙනවා. මෙහි දෙවන පින්තුරයේ නැනෝ මීටර 656 රතු  ලකුණ (රතු ඉර) බලන්න.   මේ හයිඩ්‍රජන් වර්ණාවලිය අපට ලබාගන්න පුළුවන් පර්යේෂණාගාරයකදී එම තත්වයන් තුල. (in Laboratory conditions).

පින්තුරය 1

පින්තුරය 2

මේ තුන්වන පින්තුරයෙන් පෙන්වන්නේ ඔරායන් නෙබුලාවයි. (nebula).  නෙබුලාවක් කියල කියන්නේ ඈත අභ්‍යවකාශයේ එක ගොණුවකට දිලිසෙන දුවිලි සහ වායු  වලාකුළු සමුහයක්. මේවායේ අලුත් තාරකා  පවා නිර්මාණය වෙනවා.. ඔරායන් නෙබුලාව කියල කියන්නේ අපේ චක්‍රාවාටයේ එවැනි තාරකා  සෑදෙන  අඩවියක්. ඉතින් මේ නෙබුලවල වැඩි හරියක් තියෙන්නේ හයිඩ්‍රජන්. ඔක්සිජන්නුත් යම් ප්‍රමාණයක් තිබෙනවා. දැන් බලමු මෙම ඔරායන් නෙබුලාවෙන් එන වර්ණාවලිය දිහා.

ඔරායන් නෙබුලාව 

හතරවන පින්තුරයේ පෙන්වන්නේ එයයි. හයිඩ්‍රජන් තිබෙන බව පෙන්වන නැනෝ මීටර 656 යේ රතු ඉරත් ඔක්සිජන් තිබෙන බව පෙන්වන කොළ පාට ඉරත් බලන්න.

පින්තුරය 4

දැන් අපි බලමු රක්ත විතැන් වීම (Red Shift රතු පාටේ වෙනස් වීම)  කියන්නේ මොකක්ද කියල. පහල පින්තුරය තවත් චක්‍රාවාටයක් වන UGC 12915. මෙය උප්සලා කියන අභ්‍යවකාශ වස්තු කැටලෝගයෙන් (නාමාවලිය) ගත්  එකක්. එහි උතුරු අර්ධගෝලයේ සිට පෙනෙන මෙවැනි මන්දාකිණි 12921 වගු ගත කර තිබෙනවා.  දැන් බලන්න එයින් ලැබෙන වර්ණාවලිය දිහා. (පින්තුරය 6) මෙය කලින් එක වගේම මන්දාකිණියක වර්ණාවලියක්. මෙම වර්ණාවලියේ  නැනෝ මීටර 656 යේ හයිඩ්‍රජන් ඉර එසේම තිබුනත් එය දකුණු පැත්තට ගිහින් (displaced) තිබෙන බව පේනවාද ? මෙයට කියන්නේ red shift කියල.

පින්තුරය 5 UGC 12915.

පින්තුරය 6

එතකොට මෙහි (මන්දාකිණියේ ) අපෙන් ඉවත්වී යන වේගයත් මැනලා  තිබෙනව. එය තත්පරයකට කිලෝමීටර 4350ක්. (Recession velocity: 4350 km/s). දැන් හබල්ගේ නියමය මෙතනට දැම්මහම අපට පුළුවන් දුර මැනගන්න.  (හබලයාගේ නියමය) .

අපි තව දුරටත් බලමු මේ ප්‍රසාරණය වන විශ්වය ගැන තියෙන සාක්ෂි. පින්තුර වලින් මේක පැහැදිලි කරන එක ලේසි නිසා ගොඩක් පින්තුර මේකේ දානවා. චක්‍රාවාටය ඈතට යන්න යන්න red shift එක එහෙම නැත්නම් වර්ණාවලියේ හයිඩ්‍රජන් ලකුණ රතු පැත්තට යනවා වැඩිය. UGC 12508 මන්දාකිනිය තත්පරයට කිලෝමීටර 9100 ක වේගයෙන්  අපෙන් ඉවතට යන එකක්. එහි වර්ණාවලියේ  red shift එක බල ඉහත එක එක්ක සසඳන්න. රතු ලකුණ තව දකුණට ගොස් ඇත.

පින්තුරය 7 UGC 12508 මන්දාකිණිය 

පින්තුරය 8 තරංග ආයාමය තව දකුණට 

දැන් මෙහිදී තේරෙනවා ඇති මේ red ශිෆ්ට් එක වෙන්නේ  අවකාශය (space)  ප්‍රසාරණය වීම නිසා කියල. red shift එක වැඩි වෙන තරමට චක්‍රාවාටය ඉවත් වී යන වේගය (receding) වැඩියි. 
අවසන් වශයෙන් මේ පින්තුර දෙකත් බලන්න. පින්තුරය 9 යේ තිබෙන්නේ KUG 1217 කියන චක්‍රාවාටය.
මෙහි වේගය ඉතාම වැඩියි. තත්පරයට කිලෝමීටර 31400ක් (Recession velocity: 31,400 km/s).
මෙය තිබෙන්නේ ursa Major හෙවත් මහා වලහ කියන තාරකා මණ්ඩලයේ. KUG කියල කියන්නේ Kiso Ultraviolet Galaxies කියන එක.

පින්තුරය 9 kug 1217

පින්තුරය 10 red ශිෆ්ට් තවත් එහාට 

දහවන පින්තුරයේ හයිඩ්‍රජන් 656 ලයින් එක redshifted එහෙම නැත්නම් ඉතාමත් රතු පැත්තට ගිහින්. ඒ කියන්නේ infrared අධෝරක්ත කිරණ පෙන්වන හරියටම ගිහින්. එයින් පෙනෙන්නේ ඉතාමත් සීග්‍රයෙන් අපෙන් ඉවත් වී යන බව. 

අන්තිමට මම මේ පින්තුරය පල කරනවා. "මන්දාකිණියෙන් ඔබ්බට" බ්ලොගයේත් මේ පින්තුරය තිබුන. විශ්වය ප්‍රසාරණය  වීමේ සාක්ෂි අපට තිබෙන නිසා දැන් මෙය වඩාත් අදාලයි. විශ්වය බැලුමක් ප්‍රසාරණය වෙනවා වගේ ප්‍රසාරණය වෙන්නේ කියන අදහස තමා  එන්නේ.

කලින් ලියු ලිපිවල ලින්ක් පහත ඇත:
බිග් බැන් BigBang හෙවත් මහා පිපිරුමට නම ලැබුන හැටි

බිග් බැන් (Big Bang ) තහවුරු කල CMB

නිව්ටන් හා අයින්ස්ටයින් බිග් බැන් මොඩලයට  මග පෑදුවේද?

අවකාශ-කාලය යනු කුමක්ද හා අයින්ස්ටයින් ගේ ගණන් 

හබලයාගේ නියමය

මුලාශ්‍ර හා පින්තුර : නාසා වෙබ් අඩවියෙනි.

- අජිත් ධර්මකීර්ති